Die indruk krijg ik een beetje...
Ik snap heel goed dat hij het liever niet over het begrip heeft. Of kan hebben. Dat is evenmin als 'identiteit' iets wat je kan definiëren. Dat kan je alleen 'karakteriseren'. Wetenschap à la Lamme is daar niet dol op.
Vrijheid idem dito. Maar toch zegt hij dat vrije wil niet bestaat, uit naam van de wetenschap, de cognitieve neurologie. Althans in de titel. Zo duidelijk is het overigens allemaal niet, in zijn boek. Ik zag nergens een definitie van WIL, en de karakteriseringen die hij geeft blijven nogal rudimentair. Soms gaat het over beslissingen, dan weer vallen termen als wens, voornemen, besluiten, en dan keert hij weer terug naar wil.
Na het eerste blog kreeg ik te horen dat men een recensie wilde, verwacht had van het boek van Lamme. Terwijl voor mij zijn boek slechts een aanleiding was tot deze blogserie. Ook nu laat ik daarom om te beginnen hem aan het woord, met mij als commentator[kwebbelbox, zoals Lamme ze zelf noemt, met als voorbeeld Mart Smeets]. Mijn commentaren zet ik VET en tussen deze tekens: [...]
*
I. Victor Lamme over wil
Uit een interview :
De titel van uw boek, ‘De vrije wil bestaat niet’, is nogal stellig. Maar wat bedoelt u er precies mee?
"...De discussie over vrije wil is al eeuwenoud. Ik heb geprobeerd om aan de hand van praktische voorbeelden de lezer ervan te doordringen dat wat hij denkt dat de oorzaak is van de dingen die hij doet helemaal niet de werkelijke oorzaak is. Dat de echte oorzaak processen zijn die buiten het bewustzijn omgaan, en die weinig met rationeel denken te maken hebben. Basale emoties spelen bijvoorbeeld een veel grotere rol dan wat wij rationeel denken noemen...."
[De wil wordt vervangen door 'onbewuste processen' en 'basale emoties' , dat haal ik er uit. Dat komt neer op een tautologie: Lamme beweert 'Vrije Onbewuste processen bestaan niet.' Dat is logisch juist... Met de inhoud ben ik het verder redelijk eens ]http://www.hpdetijd.nl/2010-04-14/de-vrije-wil-bestaat-niet
Het interview gaat als volgt verder:
' ...Dus vrije wil is eigenlijk meer een sociaal construct dan een wetenschappelijk feit?
"Inderdaad. Het komt voort uit het vermogen om informatie te communiceren en ook te bedenken of te voorspellen wat andere gaan doen. Wij zijn zeer sociale dieren. We hebben mechanismen in ons brein die ervoor zorgen dat we het gedrag van anderen kunnen begrijpen, en dat is ook de reden we evolutionair zo’n enorm succesvol dier zijn. Ik noem dat mechanisme ook wel onze kwebbeldoos, of Mart Smeets. Maar het gekke is dat we die mechanismes ook op onszelf zijn gaan toepassen, en op die manier onszelf proberen te begrijpen. Dat is dan nog tot daar aan toe, maar op een gegeven moment is er iets fout gegaan, in die zin dat we zijn gaan denken dat die verklaringen ook de oorzaak zijn van wat we doen. Dat is natuurlijk niet zo, het is juist precies andersom. Dat bewustzijn, die gedachten die we hebben over waarom we dingen doen, is iets wat er eigenlijk maar achteraan hobbelt. Dat blijkt uit talloze experimenten...."
[Zegt hij hier eigenlijk: vrije wil = bewuste wil?? Maar wil was hiervoor juist onbewust. Ofwel: Lamme zegt dat vrije wil = het bewuste onbewuste. Dat lijkt me inderdaad een construct, waarin de wil helemaal is verdwenen! Dat bewustZIJN achteraf komt, daar ga ik wel in mee... ]
Zie ook dit serieuzer Commentaar hierbij:
"De denkfout van Victor Lamme is dat hij teveel waarde toekent aan het bewustzijn. Laat ik even heel duidelijk zijn. Ik ben het met Lamme eens dat onze geest volledig aan natuurwetten onderworpen is, en ik ben het met hem eens dat ons bewustzijn achter ons handelen aan hobbelt. Maar om daaruit te concluderen dat de wil niet vrij is, moet je de wil als een aspect van het bewustzijn zien. Het idee dat het bewustzijn en het ik (of het zelf) samenvallen is een restje naïef Cartesianisme waar Lamme prima zonder kan. Ik denk dat Lamme overtuigend heeft aangetoond dat als we de wil in het bewustzijn plaatsen, dat we dan geen vrije wil hebben."
http://liaturches.blogspot.com/2010/06/victor-lamme-heeft-een-vrije-wil.html
[En als we het bewustzijn ook nog eens enkel in het fysiek-materiële deel van het brein zoeken, nog onvrijer. De wil is geen ASPECT van het bewustzijn, het is van een tegengestelde aard; daar gaat het verderop nog over.]
Opmerkelijk is dat in de bredere onderzoeksbeschrijving van Lamme's project de WIL niet voorkomt. Het gaat om bewuste dan wel onbewuste besluiten, beslissingen van handelen. Ik citeer: 'Lamme laat in zijn benadering het ‘eerstepersoonsperspectief' op bewustzijn, waarin men zelf bepaalt of men zich bewust van iets is, los. Het zou in de toekomst de neurowetenschap kunnen zijn die definieert wat bewustzijn is en die laat zien wie een bewustzijn heeft, wanneer en waarover..." (zie blog 1 voor een 20-tal links, naar deze tekst, video's , recensies enz.)
[Ik zie hier weer de neiging om 'wil' door bewust/onbewust te vervangen. Het zal toch niet de bedoeling zijn om onze taal aan te passen en woorden die de stam 'wil' bevatten, zoals willekeur, wilsbesluit, en het Wilhelmus, te laten uitsterven....
Lamme zal ook 'het collectieve onderbewuste' vast als buitenwetenschappelijk zien. Dat moge zo zijn, maar zeker is daarmee niet, dat zoiets niet kan bestaan...maar dat is weer een heel ander verhaal. ]
**
II. Begrijpen van de wil
Hiervoor zagen we Lamme aan het woord over de wil, nu gaan we door met wat nadere karakteriseringen en omschrijvingen, gewoon denken en praten over de wil.
Als je handelt, vanuit een besluit, beweeg je je al in het domein van een specifiek aan de hersenen gebonden WAAKbewustzijn. Het denken begint echter al voordat we het spiegelen in de hersenen . Aan een besluit gaat veel vooraf. Het denken over een situatie, een gebeuren, komt langzaam op gang. Dat denken vindt zijn oorsprong in 'wil'.
Wil an Sich is niet causaal werkend, het werkt op de manier waarop 'warmte' werkt. Ik doe iets omdat ik er al dan niet 'warm' voor loop. Dat valt niet (in z'n geheel) empirisch te volgen.
Lokalisatie van de wil
Dit aspect wordt aangestipt in dit citaat uit een Interview met Arie Bos, Motief nr. 131, juili/aug. 2009
'Volgens Steiner draagt het bloed het 'ik' van de mens en werkt de wil via het bloed. Sinds enige tijd bestaat er een beeldvormende techniek - de FMRI-scan -waarbij je kunt zien welke hersenregio's bij bepaalde handelingen actief zijn. Maar wat laat die scan EXACT zien? Extra toevoer van het bloed! Wanneer ik neurowetenschappers vroeg wat er nu eerst komt; actieve neuronen die om bloed vraagen of extra bloed dat de neuronen activeert, keken ze me aan of ik achterlijk was. Pas later dan het bloed is de activiteit van de neuronen te zien. De meeste neurowetenschappers hebben met dat fenomeen de grootste moeite, want volgens de heersende leer moet het neuron sturen. Dat onderzoek geeft dus aan dat hetgeen de zenuwen aan de gang zet uit het bloed komt. ook hier heeft Steiner gewone fysiologie beschreven...'
MIJN wil.
Ik versta onder 'wil' datgene waar het individuele ik (wat een dier niet 'heeft') zich in zijn meest levende gedaante laat zien.Wat een dier 'wil' in zijn leven is voorspelbaar. Wat een ander mens 'wil' in dat leven van 'm, dat is van een heel andere orde. Dat je daar wetenschappelijk niet zomaar bij kan, soit.
Als je s'morgens wakker wordt, moet je eens proberen op te merken hoe je wil er weer is en hoe deze binnenstroomt, na een nacht slapen. Je kan het bijna in een ruimtelijke vorm ervaren hoe dat gaat. [Het is wel heel subtiel... ]
Uit Arie Bos, ´hoe de stof de geest kreeg´, 2008:p. 369 De wil heeft verschillende niveaus. De wil van
1. het levenslichaam: 'nu wil ik slapen'
2. het bewustzijnslichaam: Ik wil een grote auto'.
3. het ik: 'Ik wil Troje opgraven.'
p. 372...´Bij de slaap verlaten Ik en bewustzijnslichaam het fysieke en levenslichaam. Het kwartet speelt tijdelijk als twee duo's verder. Het levenslichaam kan ongestoord aan herstel en het vastleggen van nieuwe verbindingen tussen de neuronen(die overdag gecreëerd zijn) werken.´
Preciezere karakterisering van de wil
Ik citeer weer, met permissie, F WUIJTS' reactie van 28-06-2010 07:59 onder Hugo Verbrugh's blog Middernachtszon:
"Ik breng nog eens in herinnering de zeven niveaus van de wil, zoals Rudolf Steiner die beschrijft in de vierde voordracht van 'Allgemeine Menschenkunde', GA 293.
Deze zijn: Instinct, Drift, Begeerte, Motief, Wens, Voornemen, Besluit.
Ik heb al eens eerder hier geschreven dat ik 'proef' dat instinct, drift en begeerte primair 'wilskarakter' hebben, het drietal begeerte, motief en wens 'gevoelskarakter' en de laatste drie wens, voornemen en besluit 'denkkarakter'. Met andere woorden, denken, voelen en willen kan je ook 'proeven' als elkaar doordringend.
Wat ik me nu vanmorgen afvraag is waar de vrijheid zich in deze zeven wilsniveaus zich gaat manifesteren. Zijn wij vrij of onvrij in ons instinct? In onze drift? In onze begeerte? Zijn we pas vrij in onze besluiten of ook daar principieel onvrij?
Ik vermoed dat waar - zoals ik dus 'proef' - dat wens, voornemen en besluit 'denkkarakter hebben en we de mogelijkheid in ons hebben om tot een vrij denken te geraken, onze wil pas echt vrij kan worden in onze besluiten.
Zie:
http://www.anthroposophieonline.net/index.php?option=com_content&view=article&id=2883:vlerter-vortrag&catid=183:ga-293-allgemeine-menschenkunde&Itemid=14
Willen, voelen en denken
John Wervenbos leverde er dit schema bij:
WILSTRAPPEN
Besluit )
Voornemen )........................denkkwaliteit in het willen
Wens ) )
Motief )................................gevoelskwaliteit in het willen
Begeerte ) )
Drift )...................................primaire wilskwaliteit in het willen
Instinct )
Dat schema wordt door L. Locher -Ernst al nader ingevuld ( in 'das Denken und der Gedanke', in: Mathematik als Vorschule zur Geisterkenntnis, Dornach 1973):
De wil verandert stapsgewijs. Eerst instinkt, via drift naar begeerte. De wil wordt uit het fysiek-vegetatieve lichamelijke opgetild in de ziel. Bewustzijn, -wording is hier aan de orde. Je moet niet de 'hogere' vormen waarin de wil gestalte krijgt met de hen begeleidende voorstellingsbeelden verwarren. [dit is erg belangrijk! Denk aan begrippen als 'emotie' en 'ervaringen' , die in de neurologie en neurofilosofie overal opduiken.]
Ook het denken heeft een indeling: zie deze poging denken en willen in een schema te 'verweven':
WIL DENKEN
----------------------------------------------------
7. Entschluss Intuition
6. Vorsatz durchschauen
5. Wunsch einleuchten
erkennen
4. Motiv urteilen{ verstehen
besinnen
3. Begierde vorstellen
2. Trieb erinnern
1. Instinkt können
AD 7. Het reine denken is niet van het willen los te maken. Het besluit is: het door het zuivere denken doordrongen willen. 'Die im reinen Denken empgangene Intuition ist die Berührung des Felsens mit dem Zauberstabe, die moralische Fantasie, die quelle zur Gestaltung der freie Tat.'
6. De stap van het Durchschauen, is in vergelijking daarmee nog 'passief'. Je voornemens transparant proberen te krijgen!
5. Het gaat over wens om iets de volgende keer iets beter te doen, niet de sterke egoïstische wens met begeertekarakter.Ook in de omgangstaal heb je het over je wensen/verlangen 'einleuchtend' zijn, misschien te vertalen als wensen, die 'van zelf spreken'. Een wens die niet hartelijk is, is onvrij...
4. Via het centrale 'motief' ontwikkelt de mens zuivere wens, voornemen, besluit.
Hier hoort trouwens ook de Aristotelische logica thuis, met z'n stellingen, premissen, schluss(conclusie)/urteil, syllogisme. Het is een ONDERdeel van het ruimere 'logos'...
Locher Ernst : 'Der Wille ist es, der Logik hineinbringt, sie ist eigentlich nicht eine Denklehre, sondern eine Lehre davon, wie der Wille die Gedankenbilder(voorstellingen!) ordnet, damit sie die äusseren Weltenverlauf entspricht... Wie kommt es den doch, das dieser Wille nun in Uns logisch wirkt?...Wir spüren die kosmische Logik unsere Organe!. Die Logik wird also von der Physischen Organisation her bestimmt.
3. Vanaf het volgende 'niveau' van de wil, 'het motief' maakt Steiner een principieel onderscheid: 'Wir bezeichnen, was beim Menschen als Instinkt, Trieb, Begierde vom Ich erfaßt wird, als Motiv, so daß wir, wenn wir von dem Willensantriebe in dem eigentlichen Seelischen, in dem «Ichlichen» vom Motiv sprechen, wissen: Tiere können wohl Begierden haben, aber keine Motive."
2. Drift en herinnering, ja, stel je een mens voor die alleen op z'n herinneringen drijft...ik moet hierbij aan een krokodil denken,; ook een olifant kan driftig zijn en schijnt veel te 'onthouden' , vooral onvriendelijke mensen krijgen jaren later ineens een schop van ze!
1. Denk aan de spin die een web instinctmatig, beter dan een kun-stenaar, kan maken; of denk aan de bijen, die zonder differentiaalrekenen complexe bouwsels maken met een minimum aan materiaalverbruik. Niet voor niets heeft kunnen in de taal al dezelfde stam als kennen.
***
III Beslissend.
Hier komen we aan het onderscheid tussen wat we onder zoiets als beslissing verstaan, en wat onder BESLUIT. Beslissen doe je op een moment. Hoe lang kan je een besluit vasthouden, ook al is het helemaal niet meer in hersenactiviteiten aan te tonen.
Kan dat? Ja, mensen dragen een besluit soms jaren 'in zichzelf' mee. Verliezen ook steeds weer de wil, en bouwen die weer op. Lamme zal dit wellicht als een afwijking interpreteren? Als een deel van de persoonlijke geschiedenis, een traumaatje, die in de neuronenconstellatie impliciet 'zit'? (Heb het nog nergens aangetroffen in de neurologie).
De wil is in essentie impulsmatig van structuur
De wil is polair anders van aard dan het denken. De wil is zeker niet een CONTINUUM. Het denken, de stroom/het proces van het DENKEN is wel als continu te karakteriseren!(Dat ligt anders bij de denkinhoud, en zeker bij de gedachten.) Vergelijk het met de discussie in de wiskunde over of getallen continu zijn, of 'discreet' en beperkt in aantal.
De grote denkfout van Lamme is, dat hij wil niet gedifferentieerd ziet en ongeveer gelijk stelt aan of iets wat onbewust is, óf juist heel erg zit in de beslissingen die 'per moment' en continu door je BREIN voor je worden gedaan.
En dat terwijl de wil alleen tijdens ons waakbewustzijn aanwezig is. Het beste moment om de wil te ervaren is de overgang tussen waken en slapen/dromen! Als je er tussenin weet te blijven, kan je je vrije wil zien. Of dat deze ontbreekt. Dan blijf je liggen natuurlijk. Juist de tijd na de dromen en het slaapbewustzijn zijn bij uitstek voor logisch denken bestemd, juist vanwege onze wil tot logica,
of de Rede, de logos,
hoe je het wil noemen....(Dat hangt er vanaf hoe breed je het wil zien!)
Onze vrije wil kunnen we zo doordenkend gelijk stellen aan onze wil tot kennen. En die is bij uitstek alleen aan de mens gegeven! Een mooie illustratie daarbij is Victor Lamme zelf (uit HP de TIJD, maart 2010).
MOTTO
Een heel interessant motto (let op het mysterieuze begrip ' moment' ;-), dat ik vond in een reactie onder een prima Trouw-weblogserie over vrije wil van P. Winkelman:
Wat een mens uiteindelijk per moment doet of laat uit Vrije Wil dàt is voorbestemd.
http://www.trouwcommunities.nl/religie-filosofie/blog/1766/7094.html
Ik heb inmiddels al een betere spreuk of motto(van RS):
denkend voel ik me één met de stroom van het wereldgebeuren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten